Kolon, Rektum Kanseri

BKolon ve Rektum Kanseri Nedir?
Kolon ve rektum, sindirim sisteminin ince bağırsaktan sonra gelen bölümleridir. Kolon, yaklaşık 1,5 metre uzunluğunda olup karın boşluğunda "U" şeklinde yer alır. Besinlerin su ve elektrolit emilimini tamamladığı bölümdür. Rektum ise kolonun son 15 cm'lik kısmıdır ve dışkının depolanmasından sorumludur. Bu bölgelerde gelişen kötü huylu tümörler, kolorektal kanser olarak adlandırılır. En yaygın türü adenokarsinomdur (%95). Diğer nadir türler arasında karsinoid tümörler ve leyomiyosarkomlar bulunur.

Risk Faktörleri ve Önleme
Genetik ve Kalıtsal Faktörler:

Lynch Sendromu (HNPCC): DNA tamir genlerindeki mutasyonlar nedeniyle ortaya çıkar. Kolorektal kanser riskini %70-80 artırır. Ayrıca endometrium, yumurtalık ve mide kanseri riski yüksektir.

Ailesel Adenomatöz Polipozis (FAP): APC gen mutasyonu sonucu kolonda yüzlerce polip oluşur. Tedavi edilmezse %100 kansere dönüşür.

Aile Öyküsü: Birinci derece akrabalarda kolorektal kanser varlığı, riski 2-3 kat artırır.

Yaşam Tarzı ve Çevresel Faktörler:

Beslenme:

Risk Artıranlar: İşlenmiş kırmızı et, yüksek yağlı diyet, alkol.

Koruyucular: Lifli gıdalar (tam tahıllar, baklagiller), D vitamini, kalsiyum, antioksidanlar (meyve-sebze).

Obezite: Viseral yağlanma, insülin direnci ve kronik inflamasyon yoluyla riski artırır.

Sigara: Uzun süreli kullanım, rektal kanser riskini belirgin şekilde yükseltir.

Hareketsiz Yaşam: Düzenli egzersiz, bağırsak motilitesini artırarak koruyucu etki gösterir.

Hastalıklar:

Ülseratif Kolit ve Crohn Hastalığı: Kronik inflamasyon, 8-10 yıl sonra kanser riskini artırır.

Adenomatöz Polipler: Zamanla kansere dönüşebilen prekanseröz lezyonlardır.

Belirtiler ve İşaretler
Makattan Kanama: Hemoroid ile karıştırılabilir, ancak kanserde kan genellikle dışkıyla karışıktır.

Dışkıda İnceleme Değişiklikleri: "Kurşun kalem inceliğinde" dışkı, tümörün bağırsak lümenini daraltması sonucu oluşur.

Kronik Karın Ağrısı ve Şişkinlik: Tümörün bağırsak pasajını kısmen veya tamamen tıkamasına bağlı.

Demir Eksikliği Anemisi: Özellikle sağ kolon tümörlerinde gizli kanama nedeniyle görülür.

Açıklanamayan Kilo Kaybı: Tümörün metabolik aktivitesi ve iştah kaybına bağlı.

Erken Tanı ve Tarama Yöntemleri
Kimler Tarama Yaptırmalı?

50-75 Yaş Arası: Her 10 yılda bir kolonoskopi.

Risk Grupları: Aile öyküsü olanlar, genetik sendromlar veya inflamatuar bağırsak hastalığı olanlar daha erken başlamalı.

Tarama Testleri:

Kolonoskopi: Altın standart yöntem. Poliplerin çıkarılmasına (polipektomi) olanak tanır. Hazırlık sürecinde 24 saatlik sıvı diyet ve bağırsak temizleyici ilaçlar kullanılır.

Dışkıda Gizli Kan Testi (FOBT): Yıllık yapılır. Pozitif çıkarsa kolonoskopi gereklidir.

Fleksibl Sigmoidoskopi: Rektum ve sol kolonun incelenmesi için 5 yılda bir önerilir.

DNA Dışkı Testi (Cologuard): Dışkıdaki anormal DNA parçacıklarını tespit eder.

Sanal Kolonoskopi (BT Kolonografi): Radyasyon içermesine rağmen invaziv değildir.

Evreleme ve Prognoz
Kolon kanseri, TNM sistemi ile evrelendirilir:

T (Tümör): T1 (mukoza) - T4 (komşu organlara yayılım).

N (Lenf Nodu): N0 (yok) - N2 (4+ lenf nodu tutulumu).

M (Metastaz): M0 (yok) - M1 (uzak organlara yayılım).

Evre Tanım 5 Yıllık Sağkalım
0 Karsinoma in situ %95+
I Tümör kas tabakasında %90
II Tümör seroza veya komşu dokulara %70-85
III Lenf nodu metastazı %40-60
IV Uzak metastaz %10-15
Tedavi Yöntemleri
Cerrahi Tedavi:

Lokal Eksizyon: Erken evre tümörlerde kolonoskopi ile polip alınması.

Segmental Rezeksiyon: Tümörlü bağırsak bölümü ve lenf nodlarının çıkarılması.

Laparoskopik Cerrahi: Küçük kesilerle yapılır, iyileşme süresi daha kısadır.

Kolostomi: Tümörün tıkayıcı olduğu durumlarda geçici veya kalıcı bağırsak çıkışı oluşturulması.

Kemoterapi:

Adjuvan Kemoterapi: Evre III ve yüksek riskli Evre II hastalarda kullanılır. 5-FU, Oksaliplatin, CapeCitabine içeren protokoller uygulanır.

Neoadjuvan Kemoterapi: Büyük tümörleri küçültmek için cerrahi öncesi verilir.

Palyatif Kemoterapi: Metastatik hastalıkta semptom kontrolü ve yaşam süresini uzatmak için.

Radyoterapi:

Rektum Kanserinde: Cerrahi öncesi tümörü küçültmek veya cerrahi sonrası nüksü önlemek için.

Stereotaktik Radyocerrahi (SBRT): Karaciğer metastazlarında hedefe yönelik yüksek doz radyasyon.

Hedefe Yönelik Tedaviler:

Anti-VEGF (Bevacizumab): Tümörün anjiyogenezini (damarlanmasını) engeller.

Anti-EGFR (Cetuximab, Panitumumab): KRAS mutasyonu olmayan hastalarda etkilidir.

İmmünoterapi (Pembrolizumab): Mikrosatellit instabilitesi (MSI-H) olan hastalarda kullanılır.

Destek Tedaviler:

Ağrı Yönetimi: Opioidler, NSAID'ler.

Beslenme Desteği: Protein ağırlıklı diyet, enteral/parenteral beslenme.

Psikososyal Destek: Hasta ve aile için danışmanlık.

Korunma ve Yaşam Tarzı Önerileri
Diyet: Günde 25-30 gram lif, 1200 mg kalsiyum, D vitamini takviyesi.

Fiziksel Aktivite: Haftada 150 dakika orta şiddette egzersiz.

Alkol ve Sigara: Günde 1 kadeh ile sınırlandırma; sigaradan tamamen kaçınma.

Aspirin Profilaksisi: Doktor kontrolünde düşük doz aspirin kullanımı (polipli hastalarda).

Yenilikçi Tedaviler ve Araştırmalar
Sıvı Biyopsi: Kanda dolaşan tümör DNA'ları (ctDNA) ile erken nüks tespiti.

CAR-T Hücre Tedavisi: Bağışıklık hücrelerinin genetik modifikasyonu ile tümörlere saldırı.

Hipertermi: 42-45°C ısı ile kemoterapi etkinliğini artırma.

Organoid Modeller: Hastaya özgü tümör modelleri ile kişiselleştirilmiş tedavi testleri.

Hasta Deneyimi ve Yaşam Kalitesi
Ameliyat Sonrası: Kolostomi bakımı, diyet düzenlemeleri.

Kemoterapi Yan Etkileri: Bulantı, periferik nöropati, yorgunluk yönetimi.

Psikolojik Destek: Kanserle mücadelede hasta destek grupları ve psikoterapi.

Bu rehber, kolorektal kanser hakkında kapsamlı bir bakış sunar. Ancak, her hasta özgündür ve tedavi kararları multidisipliner bir ekip tarafından kişiye özel planlanmalıdır. Erken teşhis ve düzenli takip, tedavi başarısını belirleyen en kritik faktörlerdir.